خانواده به عنوان اساسی ترین نهاد اجتماعی نقش مهمی در سالم زیستی، تربیت و پرورش اعضای خود دارد. نهاد خانواده می‌تواند بالقوه یک منبع حمایتی و در عین حال کانون تنش و بحران نیز باشد. در این رابطه از جمله بحران هایی که طی سال های اخیر باعث فروپاشی کانون بسیاری از خانواده ها شده است اعتیاد به مواد مخدر و محرک است.
عوامل متعدد در گرایش به مصرف مواد مخدر
عوامل متعددی در گرایش به مصرف مواد مخدر نقش داشته و در این رابطه خانواده نقش اساسی دارد. فقدان نظارت بر رفتارهای نوجوانان و جوانان، تنش و درگیری در محیط خانواده و مصرف مواد اعتیادآور از مهم ترین عوامل تعیین کننده خانوادگی در گرایش به مصرف مواد مخدر است. همچنین مصرف مواد مخدر بر سایر اعضای خانواده تأثیر گذاشته و آن ها را در معرض مشکلاتی چون کودک‌آزاری، همسرآزاری و گرایش به بزهکاری قرار می دهد.
مشکلات خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد مخدر
خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد مخدر در معرض مشکلات و چالش های زیادی قرار دارند. زندگی با سوء مصرف کنندگان مواد مخدر، اعضای خانواده را با مشکلات متعدد جسمی، روانی و اختلال در کارکردهای اجتماعی مواجه می‌سازد. زندگی در مکانی که فرد سوء مصرف‌کننده مواد مخدر در آن حضور دارد باعث ایجاد مشکلات روانی، عاطفی و فکری برای اعضای خانواده خواهد شد. چنین مسئله‌ای در طولانی مدت باعث بیماری‌های متعددی شده که هم وابستگی از مهم ترین پیامدهای آن می باشد. هم وابستگی در ساده ترین تعریف آن به معنی معتاد شدن به بیماری اعتیاد است.
شاخص ترین بیماری خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد مخدر
هم وابستگی شاخص ترین بیماری خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد مخدر است و عوامل متعدد فردی، خانوادگی و اجتماعی در شکل گیری آن مؤثر است. خانواده های این افراد یک گروه در معرض خطرند و عوامل متعددی می‌تواند آن ها را تهدید نماید. در این رابطه پرداختن به نیازها، نگرانی و مشکلات این خانواده ها و ارائه راه کارهای عملی و کاربردی که بتواند در کاهش مشکلات و افزایش تاب آوری آن ها مؤثر باشد یک نیاز اساسی است.
آشنایی خانواده ها با مفاهیم اصلی و پایه ای اعتیاد به مواد اعتیادآور
آشنایی خانواده های سوء مصرف کنندگان مواد مخدر با مفاهیم اصلی و پایه ای اعتیاد به مواد اعتیادآور اهمیت زیادی دارد. در واقع هر قدر آگاهی اعضای خانواده در ارتباط با این بیماری، عوارض و پیامدهای آن و روش های درمان بیشتر باشد در تصمیم گیری و انتخاب روش های درست و اصولی درمان و نحوه ارتباط با بیماران مؤثر خواهد بود. بررسی مفاهیم مقدماتی از جمله وابستگی به مواد اعتیاد آور، انواع مواد اعتیاد آور، روش های درمان و نقش خانواده در فرآیند درمان وابستگی به مواد مخدر بسیار مهم است.
نشانه های اعتیاد به مواد مخدر
افراد وابسته به مواد مخدر نسبت به مصرف موادمخدر، اجبار به مصرف دارند یعنی کنترلی بر مصرف خود ندارند. در بین عموم مردم این باور عمومی وجود دارد که اراده به تنهایی برای غلبه بر مصرف مواد مخدر کافی است. ممکن است بارها عنوان شده باشد فرد هر موقع بخواهد می تواند مصرف مواد مخدر را کنار بگذارد. در حالی که این باور اشتباه است. وابستگی به مواد مخدر به دلیل ماهیت پیچیده ای که دارد یک پدیده ارادی نیست و به دلیل تأثیراتی که بر مغز دارد غالباً از کنترل و اراده فرد خارج است. لذا اجبار به مصرف از ویژگی های وابستگی به مواد مخدر محسوب می‌شود.
اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مغزی است
اعتیاد به مواد مخدر یک بیماری مغزی است زیرا تأثیرات مواد مخدر بر روی مواد شیمیایی و سلول های مغز (نورون ها) است. مصرف کنندگان مواد مخدر دوره‌های مختلفی از افزایش یا کاهش میزان نوروترنسمیتدها یا (مواد شیمیایی) را تجربه خواهند نمود. بر طبق تحقیقات موجود با مصرف غذاهای مورد علاقه به میزان ۴۰ واحد دوپامین در بین فضاهای سیناپسی آزاد می گردد. با مصرف سیگار به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ واحد خواهد رسید اما در ۱۵۰ واحد ثابت می‌ماند. با مصرف مواد مخدری چون هروئین، کراک و تریاک ممکن است به ۳۰۰ تا ۳۵۰ واحد و با مصرف مشروبات الکلی به ۳۰۰ واحد رسیده و با مصرف مت آمفتامین به ۱۱۰۰ واحد خواهد رسید. با کاهش میزان دوپامین در مغز و مشکلات ناشی از کمبود مواد مغذی فرد دچار احساس سرخوردگی و شکست خواهد شد که از علائم آن می‌توان به اضطراب شدید، افسردگی، ناامیدی، کم حوصلگی و گوشه گیری اشاره نمود.
اجبار به مصرف مواد مخدر
هرچند مصرف اولیه فرد همراه با احساس سرخوشی می باشد. بنابراین بیماران مصرف کننده مواد مخدر اغلب مجبور می‌شود مواد مخدر مصرف نمایند یعنی گرچه فرد تمایل به قطع مصرف داشته باشد اما ممکن است نتواند به تنهایی و بدون استفاده از روش های درمان دارویی و غیردارویی مصرف مواد مخدر را قطع نماید. بنابراین نیازمند مراجعه به مراکز درمانی و حضور در جلسات مشاوره و گروه درمانی است.