سیستم عصبی مرکزی

دستگاه عصبی مرکزی یا سیستم (سامانه) عصبی مرکزی بزرگترین بخش دستگاه عصبی است و در برگیرنده مغز و طناب نخاعی است.

مغز و نخاع توسط سازه های استخوانی و غشایی محافظت می شوند. مغز در محفظه درونی جمجمه نگهداری می‌شود و از مخ، مخچه و ساقه مغز نیز تشکیل می گردد.

رشته های عصبی مربوط به سیستم عصبی مرکزی، رشته ‌های عصبی نخاعی و مغزی است.

دستگاه عصبی مرکزی را می‌توان به دو بخش مراکز زیرین (در برگیرنده نخاع و ساقه مغز) و بالایی مغز بخش کرد. مراکز زیرین با مغز از راه رشته‌های عصبی در پیوند است.

پیام رسانی در بدن به وسیله مواد شیمیایی ویژه بین سلول های عصبی (نورون) انجام می شود.

دوپامین

دوپامین (یک نوع آمین) نوعی پیام ‌رسان عصبی از نوع کاتکولامین در بیشتر مهره داران و بی مهرگان است که نقش فعال کنندگی دارد. ارتباط بین اجتماعی بودن و دوپامین بسیار شناخته شده است.

سوء مصرف مواد دوپامینیرژیک مثل کوکائین، زانتین ها و آمفتامین ها جهت بهبود عملکرد اجتماعی، افزایش اطمینان و اعتماد به نفس بسیار رایج است.

سلول های عصبی که مرکز لذت را می سازند، با زبان شیمیایی دوپامین با هم ارتباط برقرار می‌کنند. این مولکول به عنوان پیام رسان عصبی از یک نورون (سلول عصبی) به نورون دیگر می‌رود، بر میزان آزاد شدن پیام رسان از نورون های دیگر اثر می گذارد و احساسی از خوشحالی ملایم تا سرخوشی شدید را به وجود می‌آورد.

دارو ها و دوپامین

دارو های اعتیاد آور غلظت دوپامین را در مرکز پاداش مغز افزایش می‌دهند. این داروها نسبت به یک عمل رفتاری، خوردن یک غذای خوشمزه یا برنده شدن در یک مسابقه، غلظت دوپامین را بیشتر افزایش می‌دهند.

البته هر دو این کار را به شیوه ‌ای متفاوت انجام می‌دهد:

کوکائین، جلوی فعالیت های مولکولی را می‌گیرد که در حالت عادی دوپامین هایی را که پیرامون نورون ها پخش شده اند، برداشت می‌کند.

وقتی کوکائین همه جایگاه های روی این مولکول را که پروتئین ترابر نامیده می‌شوند، اشغال کند، جایی برای دوپامین باقی نمی ماند.

بنابراین دوپامین پیرامون نورون ها می ماند و مرکز لذت را روشن نگه می دارد.

آمفتامین ها نیز مانع فعالیت پروتئین ترابر می‌شود. به علاوه آن ها باعث آزاد شدن دوپامین از کیسه های کوچکی به نام وزیکول می‌شوند که نورون ها، دوپامین را درون آن ها اندوخته می کنند.

دوپامین بیشتر به مفهوم تحریک شدن نیرو های بیشتری در مرکز لذت است. هروئین، نورون های دارای دوپامین را تحریک می کند تا این مولکول پیام رسان را به ناحیه ای از مرکز لذت به نام هسته اکومبنس (هسته پاداش‌) رها کنند.

به علاوه، هروئین همان نیرو هایی را تحریک می کند که مخدر های طبیعی مغز آن ها را تحریک می‌کنند.

آسیب های سیستم عصبی مرکزی

آسیب مستقیم بر مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) که به سلول های آن آسیب می‌زند و باعث عدم کارکرد صحیح مغز می‌شود و به طور غیر مستقیم بر سایر اعضای بدن (شامل ناهنجاری های رفتاری، خلق و خو و آسیب بیرونی و درونی به اعضای بدن به خاطر عدم درست کار کردن سیستم عصبی مرکزی) که به آن می توان اثر مرکزی گفت.

در واقع این نوع آسیب غیر مستقیم را، عارضه هم می‌گویند.

آسیب مستقیم بر سایر اعضا که به اثر پیرامونی معروف است. افرادی که به مواد مخدر اعتیاد دارند معمولاً از یک یا چند آسیب ناشی از اعتیاد همچون ناراحتی های ریوی، سرطان و غیره رنج می‌برند.

لازم به ذکر است چون اثر سوء مستقیم بر مغز، حاد و سریع است، بنابراین در بیشتر مواقع جبران خسارت امکان ناپذیر است.