رشد اعتیاد(پیشرفت و سوء مصرف مواد مخدر) از طریق مراحل زیر صورت می گیرد:
۱- اولین مصرف / مصرف آزمایشی. بسیاری از افراد دچار سوء مصرف مواد مخدر، چند بار اول به صورت آزمایشی و آزمایش و خطا به مصرف مواد مخدر می‌پردازند.
- پیشنهاد (تعارف) مصرف سیگار یا یک لیوان مشروب
- دست به دست دادن سیگار، حشیش و تصمیم به امتحان آن
- تجویز دارو توسط پزشک
- مصرف سیگار برای ارضای حس کنجکاوی
۲-مصرف آزمایشی/ مصرف نامنظم. مصرف مواد مخدر در مهمانی ها و مجالس دوستانه به صورت نامنظم و بدون صرف هزینه
- لذت بردن از اثرات مصرف مواد مخدر، بی ضرر دانستن مصرف گاه گاهی، درنتیجه مصرف مواد مخدر در موقعیت‌های مختلف افزایش پیدا می‌کند.
۳- مصرف منظم (شدید). مصرف موادمخدر بخشی از سبک زندگی شده، در این حالت مواد مخدر در اوقات مشخص و در فواصل منظم مصرف می شود.
۴- تحمل. حالتی که فرد پاسخ کوتاه‌تری به مواد مخدر می دهد( کم اثرشدن تأثیر ماده مخدر مصرفی)
- بالا رفتن دوز مصرف برای رسیدن به اثر بیشتر ماده مخدر
۵-مصرف مضر یا آسیب رسان. سلامتی تهدید می شود، توانایی کاهش می‌یابد، بنیه و توان تحلیل می رود و بی ثباتی روانی پدید می آید.
- حافظه متأثر و ضعیف می‌شود.
- صبح ها دیر از خواب بیدار شده و در نتیجه دیر به مدرسه یا سرکار می رود.
- مشکلات و درگیری با والدین، مدرسه، محل کار و همکاران یا پلیس افزایش می‌یابد.
- ارتباط با دوستان و خانواده مخدوش می شود.
۶-وابستگی. حالتی که ارگانیسم پاسخ کوتاه‌تری به موادمخدر می دهد (نیاز بیشتر به مواد مخدر برای گرفتن تأثیر قلب).
- بالا رفتن میزان مصرف برای رسیدن به اثر بیشتر ماده مخدر
- وابستگی روان شناختی (تهیه مقدار قابل توجه برای اطمینان از دسترس بودن مواد مخدر در موقع مورد نیاز، تصور اینکه مصرف مواد مخدر را در مقابله با استرس بهتر می کند و آرامش به دنبال دارد).
- وابستگی فیزیولوژیکی (احساس ناراحتی و ناخوشی جسمانی- روانی هنگام عدم مصرف).
۷- اعتیاد. مواد مخدر تمرکز اصلی زندگی می شود و سبک زندگی متأثر از آن می‌شود.
- مصرف قابل توجه انرژی درباره فکر به مواد مخدر، مصرف مواد مواد مخدر و تهیه آن
- در این حالت مصرف مواد مخدر به دلیل مصارف قبلی نیست. مصرف وسواس گونه شده و فرد رفتار خاص اعتیادی را در پیش می گیرد.
- نکته قابل توجه این که در هر مرحله از رشد اعتیاد، تغییراتی در مغز صورت می‌گیرد که هر یک باعث تغییراتی در رفتار می‌شود. ارتباط این تغییرات با شروع مراحل فوق الذکر بسیار ظریف و برگشت پذیر است؛ به هر حال، با هر مرحله تغییرات به طور فزاینده‌ای اعتیاد آشکار می شود و مشکل بیشتری برای برگشتن فردی که به سمت اعتیاد حرکت کرده است، به وجود می‌آید.
مراحل متعادل شدن اعتیاد:
۱- مرحله آشنایی. در این مرحله شخص در اثر مسامحه تشویق دیگران میل به انجام یک کار تفریحی کنجکاوی یا علل دیگر مانند کسب لذت به مصرف مواد مخدر روی می آورد.
۲- مرحله دودلی و تردید. در این مرحله فرد با خود در جنگ و ستیز است. حالت نشئه و رفتن در عالم خیال و فرار از واقعیات باعث روی آوردن به مواد مخدر می شود ولی از طرفی نمی خواهد در دام آن بیفتد.
۳- مرحله اعتیاد. در این مرحله بعد از شک و تردید و شاید مدتی ترک مصرف شخص سرانجام به مرحله اعتیاد واقعی می رسد که اگر مواد مخدر کم یا بدون رعایت ترتیبات لازم ناگهان قطع شود نشانه های سندروم محرومیت بروز می نماید.