آموزش مهارت های ارتباطی، در کنار آموزش فنون رفتاری، برای بسیاری از بیماران روان پزشکی (مانند: مبتلایان به اسکیزوفرنیا، افسردگی، اختلال دو قطبی، اختلال درد، اضطراب اجتماعی و مصرف کنندگان مواد مخدر) کاربرد فراوان دارد.
بسیاری از مصرف کنندگان مواد مخدر به دلیل مهارت های ارتباطی ناکافی به روابط پر خطر روی می آورند. برخی از افراد در حال ترک اعتیاد به مواد مخدر نیز، به دلیل نداشتن مهارت ارتباطی، کارشان مجدداً به عود اعتیاد کشیده می شود.
ناتوانی در نه گفتن به افراد پرخطر، تا حد زیادی از اعتیاد جلوگیری می کند و نیز مشکلات ارتباطی با خانواده و ناتوانی در گزینش افراد پاک برای دوستی، از جمله مشکلات عمده مبتلایان به بیماری اعتیاد است. ارتباط از دو مؤلفه کلامی و غیر کلامی تشکیل می شود.
ارتباط کلامی در ترک اعتیاد به مواد مخدر
انسان ها با کلامشان با دیگران ارتباط برقرار می کنند و دیگران را از انگیزه ها، احساسات و افکارشان آگاه می کنند. به علاوه تبادل اطلاعات مهم ترین هدفی است که انسان ها با صحبت کردن به آن می رسند.
گرچه کلام تنها منبع ارتباطی به شمار نمی رود، در جای خود از اهمیت زیادی برخوردار است. صحبت کردن، به عنوان هسته مهارت های کلامی، از دو مؤلفه محتوای کلام و فرآیند کلام تشکیل می شود. چه چیزی گفتن (محتوا) و چگونه گفتن (صورت) در فرآیند ارتباط کلامی بسیار تأثیرگذار است.
محتوای کلام: چگونگی استفاده از واژه ها، عبارات و جملات می تواند بر شنونده تأثیر بگذارد. بر کسی پوشیده نیست که به کارگیری واژه های احترام آمیز (لطفاً)، (خواهش میکنم) و واژه های زیبا تا چه اندازه می توانند بر دیگری تأثیر بگذارند.
مردم از طریق ارتباط کلامی در صددند افکار، احساسات و انتظارات خود را به دیگران منتقل کنند و در عین حال در خواست های خود را مطرح کنند. بیان انتظار، نظر، عقیده و احساس محتوای کلام را تشکیل می دهند.
مهارت درخواست کردن، مهارت های نه گفتن و انتقاد کردن از دیگر مهارت های صحبت کردن است. درخواست کردن در بهترین شکل خود باید با جملات مثبت و خبری بیان شود و برای تأثیر گذاری بیشتر با لطفاً همراه باشد، مانند: لطفاً در را باز کن و غیره.
چگونگی کلام: نوع کلام می تواند در بروز مشکلات ارتباطی سهیم باشد. به ویژه اگر افراد از واژه های نامناسبی استفاده کنند و یا واژه هایی مانند (باید) و (نباید) و (چرا) را زیاد به کار گیرند، برای مثال، ذکر این جمله که تو باید این کار را انجام دهی اغلب بیماران را در موضع دفاعی قرار می دهد، یا ذکر این واژه که چرا این کار را انجام دادی سبب می شود که شنونده به مقاومت و دفاع از خود دست بزند.
به جای استفاده از واژه های باید می توان واژه (بهتر است) یا (بهتر نبود) را به کار گرفت، مانند: بهتر نبود به موقع می آمدی؟
ارتباط غیر کلامی در ترک اعتیاد به مواد مخدر
در ارتباط غیر کلامی افراد تحت تأثیر حالت های چهره ای و اندامی یکدیگر قرار می گیرند و بدون آن که سخنی بگویند پیام هایی بین آنها رد و بدل می شود. چنانچه بسیاری از افراد گزارش می دهند که تنها با دیدن کسی احساس آزردگی و تحقیر کرده اند. چنین چیزی نشان می دهد که تا چه اندازه ارتباط غیرکلامی در روابط بین فردی تأثیر گذار است.
حالت های چهره ای: حالت نگاه، لحن کلام، بلندی صدا، رنگ چهره، ایما و اشاره با حرکات لب ها و ابرو ها، اخم کردن، لبخند زدن، نگاه زیبا، لحن ملایم و غیره همگی حالت های چهره ای هستند که پیام هایی را به شنونده منتقل می کنند. وضعیت اندامی: اندام فرد در چگونگی ارتباط تأثیر گذار است. گوش دادن: یکی دیگر از مهارت های غیر کلامی مهارت گوش دادن است.