پیشگیری از عود اعتیاد هدف نهایی درمان‌های روان شناختی است که با آماده سازی بیماران برای مقابله با لغزش های احتمالی در آینده همراه است، به همین منظور، درمانگران ۲ تا ۳ جلسه را به پیشگیری از عود اعتیاد و مقابله با لغزش های احتمالی اختصاص می‌دهند و درباره عوامل تأثیرگذار در بروز عود مواد مخدر بحث می کند.
عوامل تأثیرگذار در عود اعتیاد را می توان به دو دسته بزرگ عوامل درون فردی و بیرون فردی طبقه‌بندی کرد.
عوامل درون فردی دخیل در عود اعتیاد عبارتند از: افسردگی، تنهایی، کسالت، خشم، ناکامی و درد جسمانی و نیز حالت های هیجانی منفی (مانند: غم، خشم و غیره) حالت های جسمانی منفی (مانند: درد، تنیدگی عضلات و غیره)، حالت های هیجانی مثبت (شادی و شعف بی اندازه) و ناتوانی در کنترل تکانه ها و کشمکش‌های درونی.
بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل مهم لغزش و عود اعتیاد برانگیزاننده های درونی هستند و در این بین نقش هیجان های منفی بسیار پررنگ و کلیدی است.
برانگیزاننده های بیرونی اعتیاد
برانگیزاننده های بیرونی اعتیاد عبارتند از: تعارض های بین فردی، فشارهای اجتماعی نسبت به مصرف مواد مخدر و حالت های هیجانی مثبت در ارتباطات بین فردی. در طبقه بندی دیگر متغیرهای برانگیزاننده عود اعتیاد به چندین دسته، از جمله متغیرهای عاطفی (مانند: حالت های هیجانی مثبت و منفی)، متغیرهای رفتاری (مانند: فقدان مهارت های مقابله ای کافی، تکانشگری و مهارت‌های اجتماعی ضعیف)، متغیرهای شناختی (مانند: نگرش منفی نسبت به بهبودی و ناتوان دانستن خود در مقابله با موقعیت های پرخطر).
متغیرهای محیطی و بین فردی (مانند: فقدان ثبات خانوادگی یا اجتماعی، فشارهای اجتماعی برای مصرف مواد مخدر، فقدان نقش های حرفه ای و تحصیلی سازنده و نپرداختن به فعالیت‌های تفریحی و لذت بخش).
متغیرهای روان شناختی (مانند: ولع، نشانه های ترک و محرومیت و ویژگی‌های شخصیتی مانند: تحمل پایین، تکانشگری) متغیرهای روان پزشکی (مانند: وجود یک اختلال روان پزشکی و واکنش به داروهای روان پزشکی مصرف شده)، متغیرهای معنوی (مانند: احساس شرم و گناه بی اندازه، احساس تهی بودن و فقدان معنا و هدف در زندگی) و متغیرهای مربوط به درمان (مانند: نگرش منفی نسبت به درمانگران)، طبقه بندی شده اند. پیشگیری مؤثر از عود اعتیاد مستلزم توجه به این متغیرها و حذف آنهاست.
تقویت شبکه ارتباطی در زمان ترک اعتیاد
ارتباط با افراد پاک و عضویت در گروه های حمایتی معتادان و «الکلی های بی نام» در( بیماران معتاد به الکل) از دیگر منابع حمایتی محسوب می شوند، زیرا بیماران در این گروه ها حمایت اجتماعی لازم را دریافت می کنند، اوقات خود را به گونه ای سالم پر کرده و دوستان سالمی پیدا می کنند که مصرف کننده مواد مخدر نیستند، در واقع، بیماران باید نیاز به تعلق و وابستگی خود را در رابطه بین فردی جست و جو کنند نه در مواد مخدر.
اجتناب از موقعیت های پر خطر در ترک اعتیاد
موقعیت های پر خطر به موقعیت هایی اطلاق می شود که در گذشته رفتار مشکل آفرین در آن موقعیت ها روی داده است و احتمال وقوع رفتارهای مشکل آفرین در آن موقعیت ها در آینده نیز وجود خواهد داشت، بنابراین شناسایی این موقعیت ها و اجتناب از آن ها ضروری است.
خویشتن داری کامل در ترک اعتیاد
خویشتن داری کامل به معنای پرهیز کامل از موقعیت های پر خطر، کم خطر و موقعیت های مستعدکننده است. موقعیت های مستعد کننده موقعیت هایی هستند که خود به خود به عود اعتیاد منتهی نمی شوند، اما فرد را مستعد عود اعتیاد می کنند. برای مثال، بی خوابی یا خواب نا منظم شبانه می تواند فرد را برای بازگشت نشانه ها آسیب پذیر کند.