مواد تریاکی
مواد تریاکی، هیپونی، افیونی یا اوپیوئید، از گیاه خشخاش گرفته می شود و مشتقات آن ( مرفین و کدئین ) و مجموعه ای از مواد صناعی با اثرات مشابه، مانند هروئین، متادون، مپریدین، پنتازوسین، پروپوکسی فن، اکسی کودون، هیدرومرفین و لوورفانول است.
کراک
اخیراً در بازار مواد مخدر ایران فرآورده ای به نام کراک توزیع می شود که نوعی هروئین است. هروئین بیشتر از مرفین در چربی حل می شود، لذا سریع تر از سد خونی – مغزی عبور می کند و قوی تر از آن است.
اندورفین ها
اندورفین ها مواد تریاکی درون زا هستند که به طور طبیعی در بدن موجودند و نقش عصب رسان ها را دارند و درد را تخفیف می دهند. مواد تریاکی به گیرنده های اوپیوئید متصل می شوند. گیرنده های کرختی و بی حسی، انحطاط تنفسی، یبوست و وابستگی را ایجاد می کنند.
گیرنده های واسط کرختی و بی حسی، تسکین درد و افزایش جریان ادرار هستند. گیرنده هایی هم اثر ضد درد دارند ولی در اندازه مردمک ها تغییری ایجاد نمی کنند، اما اندوهگین شدن را به دنبال می آورند.
این مواد بر سامانه های نورآدرنرژیک و دوپامینرژیک تأثیر می گذارند. راه های پاداش دهی دوپامینرژیک مسئول اعتیاد هستند و فعال شدن سامانه نورآدرنرژیک علائم ترک را به وجود می آورد.
شیره تریاک
تریاک به صورت خوراکی و تدخینی مصرف می شود. یک افزوده خالص تر آن، شیره نام دارد. هروئین به صورت استنشاقی، تدخینی، و تزریقی استفاده می شود. تزریق با سرنگ مشترک و آلوده منشأ انتقال هپاتیت و ایدز است.
چند و چون همه گیری مصرف مواد تریاکی
در کشورهای در حال توسعه، بیشتر تریاک، و در کشورهای پیشرفته، بیشتر هروئین مصرف می شود. هر چند در کشورهای در حال توسعه این الگو به تدریج به شکل الگوی مصرف کشورهای پیشرفته در حال تغییر است.
آقایان بیشتر از خانم ها این مواد را مصرف می کنند. آمار کشورهای غربی حاکی از دو درصد شیوع وابستگی در طول عمر به هروئین است که بیشتر در دهه چهارم و پنجم زندگی، در آقایان سه برابر خانم هاست.
سابقه مصرف تریاک در ایران
مصرف تریاک در ایران سابقه ای طولانی دارد. این باور که تریاک درمان بسیاری از امراض است، نسل به نسل منتقل شده است. در مطالعه روی سالمندان بستری در بیمارستان، شانزده درصد آن ها به تریاک معتاد بوده اند. سی و سه درصد از این افراد تریاک را به عنوان مسکن مصرف می کردند و باقی افراد آن را کاهنده چربی خون، داروی پرفشاری خون، دیابت، سکته مغزی، ناراحتی کلیه و غیره می دانستند.
ایران با مصرف هفتاد و دو درصد مواد تریاکی رتبه اول اعتیاد به این مواد مخدر را در سطح جهانی دارد. در سال 1376، بر اساس آزمایش ادرار کسانی که به دلایل مختلف لازم بود از نظر اعتیاد بررسی شوند، شیوع وابستگی به مواد تریاکی در ایران، دو درصد تخمین زده شد.
در سال 1384، سوء مصرف و وابستگی به مواد تریاکی، به ترتیب هفده درصد و پنج درصد گزارش شد. طبق گزارش سازمان ملل متحد در سال 2005 میلادی، دو درصد جمعیت پانزده تا شصت و چهار ساله ایرانی مصرف کننده مواد تریاکی بودند.
تا چند سال پیش ماده مصرفی اصلی 94 درصد معتادان ایرانی تریاک بود، در حالی که ماده مصرفی 43 درصد آن ها هروئین، و ماده اصلی 21 درصد آن ها شیره بود. موارد همپوشانی نسبتاً زیاد هستند.