کافئین می تواند از مواد مصرفی مختلفی وارد بدن شود. قهوه، چای، برخی از شکلات ها، کاکائو، انواع نوشابه‌های غیرالکلی، بسیاری از داروهای ضد درد و غیره مقادیر متفاوتی از کافئین را دارند.
طریقه مصرف کوکائین
کافئین به صورت قهوه یا چای رایج ترین مواد روان گردان در ممالک مختلف دنیاست. در آمریکای شمالی حدود ۸۰ درصد افراد بالغ مرتباً نوشابه های کافئین دار مصرف می‌کنند. در ایران درصد بالایی از مردم با توجه به عادات تغذیه ای، هر روز به طور متوسط بین دو تا چهار فنجان چای و قهوه می نوشند و کافئین موجود در چای را یا نمی شناسند و یا اینکه آن را به عنوان دارو تلقی نمی نمایند.
مصرف چای در بین ایرانیان به عنوان یک عادت تغذیه ای تلقی شده و معمولاً همراه صبحانه، بعد از ناهار، عصرها و نیز در مهمانی ها نوشیده می‌شود.
میزان کافئین موجود در مواد خوراکی
یک فنجان قهوه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم کافئین، یک فنجان چای حدود ۳۰ تا ۶۵ میلی گرم کافئین و ۱ میلی گرم تئوفیلین است. در یک فنجان کاکائو نزدیک به ۲۵۰ میلی گرم تئوبرومین، ۵ میلی گرم کافئین وجود دارد. یک بطری ۳۶۰ میلی لیتری نوشابه کولادار حاوی حدود ۴۰ تا ۵۰ میلی گرم کافئین است.
به لحاظ فرمول دارویی کافئین همان متیل گزانتین است. در واقع از مشتقات گزانتین به شمار می رود که به دلیل جایگزین شدن گروه های متیل بر روی نیتروژن های گزانتین به آن متیل گزانتین می گویند. کافئین را داروشناسان و متخصصان دارویی یک آلکالوئید متیل گزانتینی می نامند.
نحوه تولید کافئین
کافئین ضمن اینکه می تواند در آزمایشگاه و به طور مصنوعی تولید شود، در برخی گیاهان نیز یافت می‌شود. میوه کافئا عربیکا و گونه های وابسته به آن مقدار قابل توجهی کافئین دارد. درختچه قهوه و میوه آن به شکل دانه های قرمز رنگ حاوی مقدار زیادی کافئین است.
کافئین ارزش غذایی ندارد. به علت تحریک دستگاه عصبی مرکزی خستگی، کسالت و گرسنگی را کاهش می دهد. مصرف کم آن فعالیت فکری و کارهای عملی را بهتر می سازد. مصرف آن به نحوی باعث افزایش دامنه تصورات در فرد می شود. بنابراین مصرف کافئین با دوزهای پایین می‌تواند به عنوان یک تقویت کننده مثبت تلقی شود.
مصرف حدود ۱۰۰ میلی گرم کافئین در انسان تولید حالت نشئگی خفیف می کند.
مصرف حدود ۳۰۰ میلی گرم از این ماده تولید مسمومیت می کند و این مسمومیت موجب اضطراب، پریشانی، حالات عصبی، رعشه و ملال می‌شود. مصرف حدود ۱۰ گرم کافئین یا بیشتر می‌تواند انسان را با خطرات جدی و حتی مرگ مواجه سازد.
کافئین ماده اعتیاد آور
مطالعات روان شناختی و شواهد بالینی دلالت بر این موضوع دارد که کافئین یک ماده اعتیاد آور است. با مصرف این ماده تحمل یا نیاز به مصرف بیشتر برای حفظ تأثیرات اولیه در فرد ایجاد می گردد.
با مصرف متداوم این ماده فرد به تدریج به لحاظ جسمانی وابسته گشته به طوری که با قطع مصرف آن احساس کسالت و افسردگی خفیف، آزردگی، سردرد، بد خوابی و تغییر حالت های انفعالی می کند.
آثار مصرف کافئین
مصرف کافئین موجب کاهش آستانه تحریک نورون ها گردیده و تحریک پذیری آن ها را افزایش می دهد. مکانیسم اولیه تأثیر کافئین آنتاگونیسم با گیرنده‌های آدنوزین است.
فعال کردن گیرنده های آدنوزین موجب فعال شدن یک پروتئین مهاری می‌شود و تشکیل آدنوزین تری فسفات حلقوی پیام رسان دوم را مهار می‌کند. بنابراین مصرف این ماده موجب افزایش غلظت درون نورونی آدنوزتری فسفات حلقوی در نورون هایی می‌گردد که گیرنده آدنوزین دارند.
مصرف حدود ۳ فنجان قهوه میزان کافئین در مغز را به قدری بالا میبرد که ۵۰ درصد از گیرنده‌های آدنوزین توسط کافئین اشغال می‌شود.
از نظر تحریک سیستم اعصاب مرکزی کافئین قویترین متیل گزانتین است. افرادی که کافئین مصرف می‌کنند معمولاً خواب آلودگی کمتر، خستگی کمتر، سرعت عمل بیشتر، قدرت تصورات و تفکرات واضح‌تری را تجربه می کنند.
مسمومیت با کافئین
در صورت زیاده روی و مصرف زیاد در حد مسمومیت (۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی گرم یعنی حدود ۴ فنجان قهوه) علائم تحریک پیشرونده مغز، شامل حالات عصبی، حساسیت زیاد، زود رنجی، اضطراب، پرخاشگری، کم تحملی، بی‌قراری، بی‌خوابی و لرزش بروز می‌کند. با مقدار خیلی زیادتر نورون های دوپامین و نورآدرنرژیک تحت تأثیر واقع شده، اختلالات ادراکی را تشدید و موجب تشنجات موضوعی و عمومی می گردد.